Молдавија прогласи вонредна состојба, милиони граѓани се оставени без греење поради рускиот гас. На новогодишната ноќ рускиот гас престана да тече низ Украина.

Киев го нарече 1 јануари 2025 година „историски“ ден бидејќи одбивањето на Украина да го продолжи транзитниот договор со рускиот енергетски гигант Гаспром го запре значителниот прилив на пари во Кремљ за финансирање на сеопфатна инвазија на Украина.

Но, во соседна Молдавија, тој потег се заканува да предизвика сериозна криза, која потенцијално може да ги надмине енергетските и хуманитарните рамки. Молдавија, некогаш дел од Советскиот Сојуз, е една од земјите најтешко погодени од одлуката на Киев. Таа најави дека сега ќе треба да воведе мерки за намалување на потрошувачката на гас за една третина и прогласи вонредна состојба од 60 дена.

Во Приднестровје, отцепен сепаратистички источен регион на Молдавија, лојален на Москва, годината започна со греење само на болниците и клучната инфраструктура, но не и на домовите. Придњестровје независно прогласи вонредна состојба и го прекина снабдувањето со греење и топла вода за домаќинствата во средата, откако Русија престана да испорачува гас преку Украина. Самопрогласената Придњестровска Молдавска Република е проруски ентитет што се отцепи од остатокот на Молдавија по распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, кој добиваше руски гас преку Украина, но тој пат за снабдување беше прекинат во средата по истекот на транзитниот договор меѓу двете завојувани земји.

„Топлата вода беше вклучена до околу два часот наутро, проверив. Сега е исклучена и радијаторите едвај се топли“, изјави Дмитриј за Би-Би-Си по телефон од неговиот стан во енклавата. „Ние сè уште имаме гас, но притисокот е многу низок – само она што останало во цевките“, вели тој, додавајќи дека истото е насекаде.

Приднестровје се отцепи од остатокот на Молдавија во кратка војна додека Советскиот Сојуз се распадна. Таму и денеска се присутни руски воени сили, а економијата е целосно зависна од рускиот гас, за кој властите во главниот град на отцепениот регион Тираспол не плаќаат ништо.

„Тие само имаат досие каде што пишува колку се должи секој месец“, објаснува Јакуб Пиенковски од Полскиот институт за меѓународни односи (ПСИМ). „А Русија не е ни заинтересирана да ги бара тие пари“, додава тој.

И тој спас преку Украина наеднаш беше прекинат. Во некои градови во Придњестровје, властите поставија „топлински пунктови“, а има и телефонски линии за помош во наоѓање огревно дрво. Жителите се повикуваат да се облекуваат топло, да ги собираат членовите на семејството во една просторија, да закачат ќебиња или дебели завеси над прозорците и балконските врати и да ги затвораат пукнатините во прозорците и вратите и да користат електрични греалки.

„Забрането е користење на гас или електрични печки за загревање на станот – тоа може да доведе до трагедија“, велат од локалната енергетска компанија Тирастеплоенерго.

Главната електрана на Придњестровје во Курчуган веќе работи на јаглен наместо руски гас, а властите велат дека има доволно само за 50 дена. Тоа значи проблеми за остатокот од Молдавија, која добива 80 отсто од електричната енергија од Курчуган. Владата во Кишињев вели дека има доволно гас за загревање на земјата до пролет и дека ќе се префрли на купување струја од Европа, но тоа значи огромно зголемување на трошоците. Минатиот месец беше воведена вонредна состојба, а на стопанствениците и на граѓаните им беше кажано да ја намалат потрошувачката додека земјата се подготвува за прекини на струја.

Ненадејниот прекин на испораката на гас преку Украина ги погодува и Словачка и Унгарија, членки на НАТО и на Европската унија, на чело со проруските премиери и сојузници Виктор Орбан и Роберт Фицо. И двете промосковски влади беа многу побавни од другите во ЕУ за да се одвикнат од зависноста од руските енергетски резерви и да престанат да ја финансираат руската војна против соседната земја. Плаќањето повисоки цени за алтернативните добавувачи ќе претставува значителен товар за нивните буџети, пренесува Јутарњи.

Но, Молдавија е далеку посиромашна и помалку стабилна земја, а продолжената криза може да има сериозни економски и политички последици – и тоа би можело да биде токму она што го сака Кремљ. Русија би можела да ги снабдува своите сојузници во Придњестровје преку Турција, иако по повисока цена, што би значело и струја за цела Молдавија. Сепак, наместо тоа, Газпром тврди дека го прекинал снабдувањето затоа што Кишињев, наводно, должи речиси 700 милиони долари. Од друга страна, молдавската влада тврди дека меѓународната ревизија рекла дека вистинската сума е околу девет милиони долари, кои главно биле вратени.

„Ова не го третираме како енергетска криза, туку безбедносна криза предизвикана од Русија со цел економски и социјално да ја дестабилизира Молдавија“, изјави за Би-Би-Си Олга Роска, советничка за надворешна политика на молдавскиот претседател. „Ова е очигледно подготвителна операција пред парламентарните избори во 2025 година за обновување на барањето за враќање на проруските сили на власт.

Односите меѓу Молдавија и Москва се напнати. Откако беше дел од СССР, Молдавија започна преговори за пристапување во ЕУ и уште порешително ѝ го сврте грбот на Русија по нејзината посеопфатна инвазија на Украина. Претседателката Маја Санду беше реизбрана на функцијата минатата година и покрај доказите за масовна кампања против неа од Москва. И таа кампања не запира. Пред нејзината инаугурација, руската странска разузнавачка агенција СВР издаде бизарна изјава во која лажно тврдеше дека Санду планира насилно да го врати Придњестровје за да го врати снабдувањето со енергија, опишувајќи го молдавскиот претседател како „луд“ и „емоционално нестабилен“.

Аналитичарот Јакуб Пиенковски се согласува дека Кремљ ја користи одлуката на Киев да го забрани транзитот на руски гас.

„Ова е причината за создавање на некои политички и општествени прашања во Молдавија“, тврди тој. „Цените на струјата веќе пораснаа околу шест пати за три години и луѓето се лути“, додава тој. Како што се влошува хуманитарната ситуација во Придњестровје, притисокот врз Кишињев ќе се зголемува. Во исто време, Тираспол одбива секаква помош, дури и генератори. „Тие ќе создадат наратив дека Кишињев го замрзнува Придњестровје во потчинување“, смета Олга Роска.

Дури и ако Тираспол одлучи да купува гас од други извори, ударот за неговата економија може да биде катастрофален.

„Овде би се зголемиле цените, вклучувајќи го и греењето и храната. А овде, пензиите се ниски и нема работа“, вели Дмитриј од Бендер, во тампон зоната на работ на Придњестровје. Тој вели дека луѓето таму едвај „висат“ како што беше сега, а сега животот ќе стане потежок и на друго место во Молдавија.

„Русија може да ги чека изборите и тогаш веројатно ќе победат партиите кои не се про-ЕУ… Затоа што Маја Санду може да зборува за влез во ЕУ, но што е тоа ако луѓето немаат пари за струја или гас? Тоа е целта на Русија“, заклучува Јакуб Пиенковски.